Czy badanie metodą Cyriax’a kręgosłupa lędźwiowego ma swój klucz? Tak. Kluczem jest wywiad.

Sekcja 1 (Co? Gdzie? Jak? Kiedy?)
Co pacjenta do nas sprowadza? Jakie
symptomy?
Do dyspozycji mamy ból i parestezje. Pacjenci na ogół zgłaszają się z bólem, koncentrują się na nim, a parestezje, choć świadczą o poważniejszych przyczynach, nie są dla nich ważne, więc często musimy o nie dodatkowo zapytać.

Gdzie są zlokalizowane?
Pacjent określa sam, gdzie odczuwa ból, dokładnie opisując miejsce, gdzie ból jest zlokalizowany – jak daleko od kręgosłupa. Wielkość promieniowania związana jest z siłą bodźca sprawczego, czyli w tym przypadku wielkość ucisku. Jeśli ból jest w plecach – to gdzie w plecach, jeśli w nodze – to gdzie w nodze, jeśli w udzie – to gdzie w udzie, jeśli w stopie – to gdzie w stopie, jeśli w palcach – to które palce.

Ból (krzyża) w plecach
Jeśli ból zlokalizowany jest w plecach, to ważne jest, by zwrócić uwagę, gdzie dokładnie. Lokalizacja wysoko-lędźwiowa może wskazywać na pozadyskowe dolegliwości pochodzące z wysokich segmentów odcinka lędźwiowego lub niskich segmentów piersiowego, co jest dla nas „dzwonkiem alarmowym”. Przyczyna dyskowo-oponowa zazwyczaj będzie odpowiedzialna za ból w okolicy nisko-lędźwiowej, okolicy pośladka, czyli mamy wtedy do czynienia z bólem multisegmentalnym. Wiemy, że opona twarda wrażliwa jest na zapalenie [11] i na ucisk [12]. Opona twarda unerwiona jest na jednym poziomie z 8 segmentów [13], co wyjaśnia multisegmentalne promieniowanie bólu.

Ból (korzeniowy) w nodze,
to ból promieniujący segmentalnie spowodowany uciskiem na osłonkę oponową korzenia14. Ból zlokalizowany w okolicy krocza w segmencie S4 jest „dzwonkiem alarmowym” wskazującym na niebezpieczeństwo lub już obecne uszkodzenie więzadła podłużnego tylniego, co jest przeciwwskazaniem do manipulacji i trakcji.

Jak doszło do pojawienia się dolegliwości
Czynnik sprawczy – często pomijany przez pacjenta, dla nas jednak istotny punkt na drodze do diagnozy. Ból spowodowany przyczyną mechaniczną pojawi się w wyniku ruchu, przyjętej lub utrzymywanej pozycji, np. podnoszenie ciężkiego przedmiotu, pochylenie się na wanną, siedzenie, stanie. Jeśli natomiast ból pojawił się bez mechanicznego czynnika sprawczego, to jest to dla nas kolejny „dzwonek alarmowy” wskazujący na przyczynę niemechaniczną.
Gdzie ból był na początku, ma ogromne znaczenie diagnostyczne. Interesuje nas, czy ból od samego początku był w nodze – co może wskazywać na pierwotną przepuklinę tylnio-boczną, która w odróżnieniu od wtórnej, gdzie pierwszym bólem odczuwanym przez pacjenta jest ból pleców (multisegmentalny), a później wtórnie doszło do bólu w nodze, ma gorszą prognozę terapeutyczną. Nagle czy powoli? Jeśli ból pojawił się nagle, bezpośrednio po ruchu, wskazuje to na twardą przepuklinę dyskową będącą wskazaniem do manipulacji, natomiast ból pojawiający się stopniowo, powoli w trakcie wykonywanej czynności, długiego zgięcia wskazuje na przepuklinę miękką, której leczenie to trakcja.
Od kiedy, jak długo utrzymują się dolegliwości, czy pacjent odczuwa poprawę, czy obecnie jest bez zmian, czy może mamy do czynienia z pogorszeniem? Te pytania związane są ze zjawiskiem samoleczenia bólu. Wiemy, że ostry dyskowy ból pleców mija samoistnie pomiędzy 2–6 tygodniem [15,16,17], natomiast ból korzeniowy pochodzenia dyskowego powinien minąć między 6–12 miesiącem. Tak więc pogorszenie się bólu korzeniowego po 6 miesiącach od jego pojawienia stanowi podstawę do ponownego badania i zweryfikowania diagnozy.
Sekcje 1 kończą pytanie o prestezje, które mogą być zlokalizowane multisegmentalnie. Wskazuje to na ucisk na rdzeń kręgowy („dzwonek alarmowy”), a segmentalnie – co kieruje na podejrzenia na parenchymę korzenia, uciśniętą, np. przez dużą przepuklinę tylno-boczną.

Sekcja 2 (Prowokacja – Redukcja)
W wywiadzie przeprowadzamy różnicowanie w zakresie dolegliwości mechanicznych, czyli co prowokuje, a co redukuje dolegliwości. innymi słowy: czy ból jest stały czy zmienny. Jeśli ból pojawia się w czasie obciążenia w zgięciu, a w wyproście – w odciążeniu zmniejsza się, to możemy przypuszczać, że jest to przyczyna mechaniczna. Wiemy, że materiał dyskowy podlega przemieszczaniu w wyniku asymetrycznego obciążenia. W kifozie jądro miażdżyste przemieszcza się do tyłu, a w lordozie do przodu [18,19,20], w pierwszych 3 min. zgięcia jądro przemieszcza się o 0,6 mm/ /min. [21,22,23]. W zgięciu zwiększa się też ciśnienie śróddyskowe [24], co niekorzystnie wpływa na rozkład sił działających na materiał dyskowy [25,26]. Tak więc pozycje zgięciowe wywołujące ból są interpretowane jako mechaniczne pochodzące z konfliktu przemieszczającego się materiału dyskowego z oponą lub osłonką oponową korzenia.
Jeśli pacjent jednak nie potrafi znaleźć pozycji, które zmieniają jego dolegliwości, oznacza to, że mamy ból stały, który jest „dzwonkiem alarmowym”. Ból może pojawiać się również w czasie kaszlu, kichania, parcia. Są to czynniki zwiększające ciśnienie śródoponowe.
W przypadku konfliktu dyskowo-oponowego w tym momencie może pojawić się ból w pośladku (multisegmentalny), jednak kiedy pojawia się ból w nodze prognoza repozycji jest niekorzystna, ale przede wszystkim jest to „dzwonek alarmowy” wskazujący na pozadyskowe przyczyny bólu, m.in. zapalenie stawu krzyżowo-biodrowego, czy nowotwór łagodny, np. nerwiakowłókniak.

Sekcja 3 (Uzupełnienie)
To wszystkie uzupełniające pytania, które szczegółowo określą diagnozę. Wiek i płeć pacjenta może mieć znaczenie,
ponieważ ból krzyża u pacjenta w 15 r.ż. może być spowodowany dokonującym się kręgozmykiem, u młodego mężczyzny w wieku 19–31 przyczyną może być ZZSK, u pacjenta powyżej 60 r.ż. możemy podejrzewać problemy związane ze stenozą kanału lub zachyłka bocznego. Tak zwany „wiek dyskowy” to 35–55 r.ż. [27]  Częstotliwość i ilość ataków daje odpowiedź na pytanie o stabilność materiału dyskowego, powinno to być skorelowane z wykonywanym zawodem. Jeśli pacjent wykonuje ciężką fizyczną pracę, a zgłasza jeden atak na rok, daje nam to informacje o dużej stabilności dysku. Odwrotnie będzie u pacjenta wykonującego lekką pracę, podającego dużą ilość ataków i w takim przypadku redukcja przepukliny będzie tylko częściowym rozwiązaniem, drugą częścią leczenia będzie stabilizacja.
Pytanie o wcześniejsze leczenie jest ważnym elementem diagnostycznym dającym odpowiedź o przyczyny, np. braku poprawy. Może leczenie było dobre, ale diagnoza nieprawidłowa. Na przykład wielomiesięczne nieskuteczne leczenie bólu w nodze (korzeniowego, segmentalnego), gdzie przyczyną nie jest konflikt dyskowo-korzeniowy, lecz inna przyczyna dająca ból w nodze, np. zapalenie stawu biodrowego. Takie nieskuteczne leczenie jest podstawą do weryfikacji wcześniej postawionej diagnozy. Leki, które pacjent przyjmuje, mogą również stanowić ograniczenie w późniejszym leczeniu np. antykoagulanty, będące bezwzględnym przeciwwskazaniem do manipulacji.